Wereldgebeurtenissen doen soms grote volumes aan mensen uit hun land vertrekken. Gent kent al jaren een positief migratiesaldo. Er komen meer mensen in Gent wonen dan er uit Gent vertrekken. Daarin zitten ook vele aankomsten uit het buitenland.
Met deze tijdslijn zoomen we in op enkele van die wereldgebeurtenissen die een trek naar Europa, België en Gent hebben veroorzaakt.
Of scroll om verder te gaan
Oorlog in Oekraïne
De wereldwijde Covid-19 pandemie
De Europese vluchtelingencrisis
De wereldwijde financiële crisis
Toetreding tot de EU van Bulgarije en Roemenië
België zoekt actief arbeiders in Turkije
Hou mij in de gaten!
We leggen via dit symbooltje hier
en daar enkele begrippen uit!
Eind februari 2022 breekt oorlog uit in Oekraïne na een invasie van Rusland. De VN-Vluchtelingenorganisatie rapporteert midden 2023 5,4 miljoen Oekraïense vluchtelingen wereldwijd.
Bron: Statbel, 2023
Bron: Bevolkingsregister, Stad Gent
Aanvankelijk vluchten Oekraïners naar de directe buurlanden.
Een Europese noodverordening verleent hen snel tijdelijke bescherming. Zo wordt het voor mensen met de Oekraïense nationaliteit – in tegenstelling tot andere verzoekers om internationale bescherming - toegelaten om verder te reizen binnen de EU, wat zorgt voor een verdere verspreiding over Europa.
Exact becijferen hoeveel mensen zich door de oorlog verplaatsten binnen en buiten Oekraïne is een uitdaging. De EU ontving het grootste deel met (eind 2022) 3,8 miljoen tijdelijke beschermelingen.
Als gevolg van de grote aantallen vluchtelingen door de oorlog in Oekraïne blijft het migratievraagstuk, en de Europese aanpak wat betreft dit onderwerp, een belangrijk politiek thema.
In 2022 hebben iets meer dan 63.000 Oekraïense vluchtelingen in België een tijdelijke bescherming.
In 2022 komen er 113.000 inwoners bij in België. Dit is een aanzienlijke toename vergeleken met de afgelopen 30 jaar. Het grotere aantal immigranten (233.629) is mede het gevolg van de oorlog in Oekraïne want 57.514 (24,6%) van de immigranten heeft namelijk de Oekraïense nationaliteit. 33.000 daarvan woont in Vlaanderen, het merendeel zijn vrouwen (21.000).
In de loop van 2022 hebben 1.411 personen met tijdelijke bescherming zich gevestigd in Gent. Slechts een deel van hen verliet Gent, waardoor de balans op 1 januari 2023 uitkomt op 1.267 inwoners met tijdelijke bescherming. Daarvan heeft 98% (1.238) de Oekraïense nationaliteit.
Omdat Oekraïense onderdanen (in dit statuut) ingeschreven worden in het vreemdelingenregister worden ze als immigratie beschouwd. Op die manier is het migratiesaldo van mensen met een Oekraïense nationaliteit erg hoog in 2022.
De COVID-19 pandemie veroorzaakt in de eerste plaats een grootschalige crisis in de volksgezondheid. Dat leidt onder meer tot economische vertraging maar zet, door het tijdelijk sluiten van de landsgrenzen, ook een rem op internationale migratie.
Bron: Statbel, 2023
Bron: Statbel, 2023
Het aantal immigranten en asielzoekers die in de EU aankomen daalt zichtbaar als 2019 met het COVID-jaar 2020 wordt vergeleken.
Die impact zindert nog na in 2021 met op het einde van het jaar een eerste toename in asielaanvragen (28% meer dan in 2020), een gevoelige toename van terugkeer en een toename in visa voor kortverblijf en langverblijf.
De coronacrisis start in België in februari 2020. Verschillende golven kennen een einde in de zomer van 2021. Als gevolg van de opgelegde reisbeperkingen is de impact op internationale migratie ook in België duidelijk.
De curve van de totale internationale migratie toont in het jaar van de coronapandemie (2020) een duidelijke knik: minder emigraties, minder immigraties en een iets lager migratiesaldo dan de jaren ervoor.
In een vergelijkbare grafiek voor Gent is hetzelfde zichtbaar. Immigratie vanuit het buitenland zakt in 2020 ten opzichte van 2019. De cijfers van 2021 zijn weer in lijn met 2019. Emigratie naar het buitenland tekent anders.
Doordat het moeilijker geworden is om een visum te verkrijgen dat toelaat om per vliegtuig of boot naar Europa te komen en asiel aan te vragen, steken vanaf de jaren 2000 jaarlijks duizenden mensen met kleine bootjes de Middellandse Zee over vanuit Noord-Afrika en het Midden-Oosten richting Europa (EU) of ze worden over land gesmokkeld in vrachtwagens. Mensen vluchten voor oorlog, ander geweld of vervolging weg uit eigen land zoals Afghanistan, Irak, Palestina, Eritrea,... om in andere landen internationale bescherming aan te vragen.
1
Duitsland
36%
2
Hongarije
13%
8
België
3,4%
Bron: Nationale Bank van België, 2016
Bron: Bevolkingsregister, Stad Gent
De oorlog in Syrië doet al in 2013 2 miljoen Syriërs naar de buurlanden vluchten en dat aantal zou nog oplopen tot meer dan 5 miljoen.
Het is vooral in 2015, wanneer Islamitische Staat (IS) grote delen van het land controleert, en Duitsland aangeeft tot opvang bereid te zijn dat grote aantallen Syriërs richting Europa vluchten.
Steeds meer mensen steken de Middellandse Zee over of vluchten over land. Het al krakende systeem van Europees asiel- en migratiebeleid loopt vast: landen aan de buitengrenzen van de Europese Unie, zoals Italië en Griekenland, worstelen met de grote hoeveelheid aan mensen die volgens de regelgeving in het land van aankomst asiel dienen aan te vragen, wat tot overbelasting van die landen leidt.
Het gebrek aan solidariteit in de verdeling en opvang van asielzoekers leidt tot grote verdeeldheid binnen de EU.
In totaal werden in 2015 in Europa 1.321.000 asielaanvragen gedaan, waarvan 3,4 % in België. Ons land neemt hierbij de achtste plaats in. De meeste asielaanvragen werden in Duitsland en Hongarije gedaan (respectievelijk 36% en 13% van het totale aantal Europese aanvragen).
In relatieve cijfers - in asielzoekers per inwoner – vangen Hongarije, Zweden en Oostenrijk (respectievelijk 18, 17 en 10 asielzoekers per 1.000 inwoners) de meeste asielzoekers op. Voor België is dat 4 asielzoekers per 1.000 inwoners.
Het in 2015 geregistreerde aantal asielaanvragen is ongeveer 44.800. In vergelijking met de periode ervoor is een toename vast te stellen. In 1999 en 2000 gaat het om respectievelijk 35.800 en 42.700 aanvragen. Sinds begin 2016 lopen de aanvragen duidelijk terug.
Wel werd het statuut van vluchteling vaker erkend. De erkenningsgraad is gestegen van 30% gemiddeld tijdens 2011-2014 tot 61% in 2015. Een cijfer dat daarna terug is gedaald naar 43% in 2022.
Als we internationale verhuisbewegingen bekijken en specifiek de migratiesaldo's naar nationaliteit, dan kan je een top 20 samenstellen. Doe je dat voor de verschillende periodes, dan stellen we vast dat er in de Gentse migratiestatistieken in de periode 2013-2017 andere herkomstlanden zichtbaar worden, zoals Syrië, Somalië en Afghanistan.
Op iets langere termijn vertaalt dit zich in de diversiteit naar herkomst onder de Gentenaars. Voor de herkomstlanden waarvan in dit verhaal sprake is, tonen we de foto van Gent in 2010 en in 2020. Dit beeld is indicatief (niet alle Gentenaars met herkomst uit deze landen zijn/waren vluchteling).
De financiële crisis in de Verenigde Staten (2008) slaat over naar Europa: banken gaan failliet of worden overeind gehouden door miljarden aan staatssteun.
Bron: Eurostat
Bron: Statbel, 2023
De EU tekent een economische krimp op in 2009, later ook nog in 2012.
Wereldwijd neemt de economische groei af. De gevolgen van de financieel-economische crisis op migratie zijn minder uitgesproken dan verwacht.
De crisis zorgde wel voor een daling in migratiebewegingen, maar deze bleek van korte duur.
In de aanloop naar 2010 zie je zowel emigratie als (vooral) immigratie gestaag toenemen. 2010 tekent een duidelijke knik op in de curve, die weliswaar niet groot is en van korte duur.
Maar, deze knik is waarschijnlijk grotendeels een administratief fenomeen door een verandering in definitie van migratie, zodat eenduidige interpretatie moeilijk is.
Deze wereldgebeurtenis ‘de wereldwijde financiële crisis’ wordt al eens naar voor geschoven als schoolvoorbeeld voor impact op internationale migratie, terwijl migratiecijfers in België dit dus niet eenduidig onderschrijven.
Ook al is voor Gent een vergelijkbare knik in de curve te vinden voor 2011 en 2012, de wijziging in definitie bij het meten van internationale migratie speelt ook hier mee.
Als een bevolking wordt beschreven naar nationaliteit of herkomst, dan wordt vaak gecategoriseerd in meerdere groepen. Met ‘EU15’ worden dan de oorspronkelijke landen van de Europese Unie bedoeld (sinds 1995). Met ‘EU13’ worden dan de landen bedoeld die later zijn toegetreden tot de Europese Unie.
Bron: Eurostat
Bron: Bevolkingsregister, Stad Gent
In 1995 bestaat de Europese Unie uit 15 landen.
Het EU-burgerschap ondersteunt het recht van personen om zich vrij te verplaatsen en vrij te verblijven op het grondgebied van de EU-lidstaten. We zien dat er meer migratiebewegingen zijn van armere landen naar rijkere landen dan omgekeerd. Een toetreding tot de EU op zich zal zelden een reden zijn om uit je land te vertrekken, armoede of onderdrukking in je land is dat vaak wel.
Bulgarije en Roemenië horen bij de armste landen van Europa.
Voor België zijn voor de periode 2004-2014 de drie belangrijkste groepen Oost-Europese migranten de Roemenen, de Polen en de Bulgaren, waarbij het toetreden tot de EU telkens een sterke toename van het aantal immigraties naar België veroorzaakte.
De drie nationaliteiten zijn ongelijk verdeeld over het Belgische grondgebied.
Ook de Bulgaren vestigden zich in 2015 overwegend in Vlaanderen, met meer dan de helft van hen in het arrondissement Gent, en ook in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Een verklaring ligt in het feit dat een meerderheid van hen ook Turkstalig is wat het voor hen makkelijker maakt om zich te vestigen daar waar een Turkse gemeenschap is.
Voor het Vlaamse Gewest stonden in 2021 Roemenen bovenaan in de top 10 van nationaliteiten bij de internationale immigratie, gevolgd door Nederlanders en Bulgaren.
Dit verhaal van migratie resulteert voor het Vlaamse Gewest in 2022 in 68.000 inwoners van Roemeense herkomst; 67.000 van Poolse herkomst en 37.000 van Bulgaarse herkomst.
Anno 2023 telt het Vlaamse Gewest 30.000 mensen met de Bulgaarse nationaliteit. 2 op 5 (11.712) daarvan woont in Gent. Dat is voor Gent meteen de tweede grootste herkomstgroep (13.519 Gentenaars), na Turkije.
In Turkije heeft de landbouwhervorming in de jaren ‘50 geleid tot een economische uitsluiting van veel plattelandsbewoners en bijgevolg een plattelandsvlucht richting de steden. Aan Belgische zijde is er aan het begin van de jaren ‘60 een sterke vraag naar arbeidskrachten in de mijnbouw en zware industrie. Dat, én omdat het moeilijk bleek te rekruteren in Europese landen die traditioneel buitenlandse werknemers leverden, was de Belgische Staat verplicht in andere gebieden te gaan rekruteren. De Turkse emigratie richting België is in die context tot stand gekomen.
Amsab-ISG, Collectie familie Köse
Bron: UNHCR
In 1963 kwamen de eerste werknemers met de Turkse nationaliteit in België aan en in juli 1964 werd een bilateraal akkoord tussen Turkije en België ondertekend dat de migratiestromen moest organiseren; ook gezinshereniging werd daarbij aangemoedigd.
Na de beslissing van de Belgische overheid in 1974 om de grenzen voor de arbeidsmigratie te sluiten, nam de migratie vanuit Turkije andere vormen aan. Sindsdien is gezinsmigratie de voornaamste manier voor mensen uit Turkije om legaal naar België te migreren, eerst via gezinshereniging van werknemers en daarna via huwelijksmigratie voor gezinsvorming.
Opvallend tijdens de jaren ’80 en ’90 is de opkomst van asielmigratie vanuit Turkije. Het gaat vooral om etnische en religieuze minderheden zoals Koerden, Armeniërs en Arameeërs, evenals linkse politieke activisten.
De instroom van vluchtelingen houdt verband met militaire staatsgrepen en gewapend conflict in het land. Dit heeft geleid tot een diversificatie van de mensen afkomstig uit Turkije die in België verblijven.
Verder wordt vastgesteld dat migranten die in latere jaren zijn toegekomen eerder naar grote stadscentra trekken waar zich nieuwe economische mogelijkheden aandienden, na de sluiting van de mijnen en het verval van de industrie.
Later, onder impuls van de hervormingen van het nationaliteitsrecht, zijn de met Turkse nationaliteit geboren inwoners geleidelijk aan Belg geworden. Begin 2010 had reeds 74% van hen de Belgische nationaliteit verworven. Een tweede gevolg is dat, omdat minstens één van de ouders Belg is geworden, er steeds meer kinderen met de Belgische nationaliteit worden geboren.
In recente jaren zien we een aantal pieken in de instroom vanuit Turkije naar België. Het gaat zowel om mensen die naar België migreren met een werkvergunning, als om mensen die hun land ontvluchten om politieke redenen.
In 2021 dienen 671 mensen uit Turkije een asielaanvraag in, in ons land. In 2022 loopt dat aantal op tot 1.721. De trend lijkt zich ook dit jaar voort te zetten.
In die cijfers zitten opvallend veel hoogopgeleiden. Dit moet begrepen worden in relatie tot de mislukte staatsgreep van juli 2016. In de nasleep daarvan wordt de noodtoestand afgekondigd en naar schatting 6.000 academici worden geschorst, ontslagen en/of juridisch vervolgd en uitgesloten van jobs in de publieke sector.
Deze piek in asielzoekers zien we ook in Duitsland, waar ook grote gemeenschappen van mensen uit Turkije leven.
Deze tijdlijn over de impact van wereldgebeurtenissen op de internationale migratie tot in Gent is een toegankelijke versie van wat uitgebreider is neergeschreven in het rapport ‘Trends in Verhuisbewegingen - Gent, 2023’ (in de bijlage). Het gebruikte bronnenmateriaal kan je daar in de referentielijst terugvinden.
Hoeveel en waarheen verhuizen we? Hoe lang wonen de Gentenaars al in Gent? Wat weten we over stadsvlucht in Gent? Wat zijn blijfkansen? En hoe zit dat op wijkniveau? Duik dieper in de cijfers in het volledige technische rapport.
Download het rapportBekijk het interactief rapport